قارچ‌ها هم غذا، هم درمان
قارچ‌ها هم غذا، هم درمان (تعداد بازدید : 2852)
از ابتداي خلقت بشر، گياهان جزء تفكيك‌ناپذير زندگي انسان‌ها به شمار آمده‌اند. انسان‌ها از گياهان خوراكي براي تغذيه خود و دام‌هاي‌شان، از چوب تنه درختان جهت خانه‌سازي، ساختن سلاح و … و همچنين از گياهان جهت درمان استفاده كرده‌اند. كاربرد گياهان از منظر درماني در كشورهاي مختلف بخصوص كشور ما سابقه‌ي طولاني دارد، به طوري‌كه بقراط به عنوان استاد پيشكسوت تاريخ طب، بخشي از اطلاعاتش در حوزه پزشكي را متأثر و برگرفته از دانش پزشكي مادها در غرب ايران مي‌داند. اما امروزه كشورهاي پيشرفته به اهميت منابع طبيعي در درمان توجه بيشتري نشان مي‌دهند. به‌طوري‌كه اغلب مردم به علت آگاه‌شدن از زيان‌هايي كه ممكن است داروهاي شيميايي و مصنوعي به همراه داشته باشد، ترجيح مي‌دهند كه به استفاده از منابع طبيعي دارويي روي آورند، زيرا اين منابع زيان كمتري را متوجه آنها مي‌كند. درمان طبيعي علاوه بر اين كه بشر را از مخارج بيهوده و زياد آسوده مي‌سازد، او را از مصرف داروهاي شيميايي با عوارض مختلف تا حدود زيادي بي‌نياز مي‌كند. طي چند دهه اخير، متخصصين درمان طبيعي منابع جديدي علاوه بر گياهان دارويي را با نام قارچهاي دارويي جهت درمان و سنتز داروهاي جديد مورد بررسي و تحقيق قرار داده و درمان‌هاي نويني براي بيماري‌هاي صعب‌العلاج به جهان معرفي نموده‌اند. در اين مقاله سعي داريم اين منابع خوراكي و دارويي جديد را به خوانندگان معرفي نماييم.
تاريخچه قارچهاي دارويي در جهان
قارچ‌ها از زمان‌هاي قديم در چين، كره و ژاپن نه تنها به عنوان غذا بلكه به عنوان دارو مورد مصرف قرار گرفته‌اند. ژاپني‌ها به طور سنتي قارچ شتياكه “Lentinus edodes” را گرامي داشته و از آن به عنوان اكسير زندگي، تقويت‌كننده روح و جسم و درمان سرطان استفاده مي‌كنند. در كشور چين مصرف خوراكي و دارويي قارچ‌ها به عنوان منبع غذايي سالم، تاريخي طولاني دارد. در حدود شش تا هفت هزار سال پيش چيني‌ها شروع به چيدن قارچهاي خوراكي كردند. كتاب‌هاي چيني قديمي و مدارك نشان مي‌دهند كه انسان‌ها خوردن قارچ را 2000 سال پيش شروع كردند. كتاب‌هاي طب سنتي چيني، 356 نوع از داروها را كه شامل بيش از 10 گونه‌ي قارچ هستند، گزارش مي‌كنند. در ايران، هند و مكزيك قارچ‌ها براي برگزاري مراسم مذهبي مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. قارچ سوما يا “Homa” در ايران باستان و در ميان ارامنه، مقدس و مورد پرستش بود و در مراسم مذهبي استفاده مي‌شد. پزشكان و علماي قديم مانند ابوريحان بيروني، محمد ابن زكرياي رازي و ابوعلي سينا نيز از قارچهاي دارويي در درمان تب، درد مفاصل، صرع، يرقان و از برخي قارچهاي خوراكي ـ دارويي ديگر جهت تقويت معده، درمان خونريزي‌هاي داخلي و دفع انگل‌هاي معده استفاده مي‌كردند. FAO سازمان خوار و بار جهاني و WHO سازمان بهداشت جهاني قصد دارند از منابع غذايي جديد كه بايد براساس طبيعت، تغذيه و سلامتي باشند، بهره‌برداري كنند. به لحاظ رژيم غذايي، قارچهاي خوراكي داراي پروتئين فراوان، ويتامين، مواد معدني، بيش از 100 نوع اسيد آمينه و ديگر تركيبات فعال هستند. متخصصان تغذيه براي برنامه‌ي تهيه‌ي غذاي قرن 21 مفهوم جديد “Three-low and one-high level” را به معني نمك، قند و چربي كم و پروتئين بالا انتخاب كرده‌اند. ترديدي وجود ندارد كه قارچهاي خوراكي اولين انتخاب براي برآورده شدن احتياجات تغذيه‌اي در رژيم غذايي هستند.
خواص دارويي قارچ‌ها
دانشمندان در اواخر دهه 1920 به خاصيت درماني قارچهاي ميكروسكوپي پي برده و از آنها جهت استخراج آنتي‌بيوتيك استفاده كردند اما خواص درماني قارچهاي ماكروسكوپي تا اواخر قرن بيستم بر دانشمندان پوشيده باقي مانده بود، تا اين‌كه دانشمندان و پزشكان بعد از مشاهده خاصيت دارويي اين قارچ‌ها كه به صورت سنتي توسط مردم مصرف مي‌شد، تصميم به بررسي خواص اين قارچ‌ها گرفتند. نكته مهمي كه توجه دانشمندان را به خود جلب مي‌كرد اين بود كه اغلب اين قارچ‌ها تنها دارويي نبودند بلكه قارچ‌هايي بودند كه به عنوان غذا يا در نوشيدني‌ها نيز مورد مصرف قرار مي‌گرفتند. در ادامه فعاليت دانشمندان، سرانجام خواص اعجاب‌انگيز قارچ‌ها كشف شد كه از اين خواص مي‌توان به درمان انواع تومورها، كاهش كلسترول و قند خون، تقويت سيستم ايمني، درمان هپاتيت و بيماري‌هاي تنفسي و … اشاره كرد.
قارچ‌هايي چون ميتاكه، هريسيوم، قارچ دنبلاني، قارچ تكمه‌اي و … از مهم‌ترين قارچهاي دارويي جهان محسوب مي‌شوند كه در قسمت بعد به اختصار به معرفي هر كدام از آنها مي‌پردازيم. در ارتباط با قارچهاي دارويي لازم است كه بگوييم در طب سنتي چين از انواع قارچهاي دارويي در درمان بسياري از بيماري‌ها به شكل سنتي استفاده مي‌شود. قارچهاي دارويي داراي فوايدي مثل ايمني، هموستازي، معالجه‌ي بيماري‌هاي مختلف و جلوگيري از رشد بيماري‌هاي خطرناكي مثل سرطان، سكته‌ي مغزي و آسيب‌هاي قلبي هستند. داروهاي با منشاء قارچي مثل Penicillin، Griseofulvin، Ergot alkaloids و Cyclosporine و همچنين داروهاي ضد سرطان با منشاء قارچي مثل Krestin، Lentinan و Scizophyllan تركيبات مشتق شده از قارچ‌ها هستند كه برخي از آنها قبل يا در طول شيمي‌درماني به طور موثري اثرهاي جانبي اين درمان‌ها را كاهش و اثرهاي درماني شيمي‌درماني را افزايش مي‌دهند. قارچهاي دارويي شامل انواعي از تركيبات زيستي فعال مثل پليساكاريدها و پلي‌فنول‌ها هستند كه اين تركيب‌ها به آنتي‌اكسيدانت، آنتي تومور و فعال‌كننده‌ي ايمني مشهور هستند. هم‌اكنون آنتي‌اكسيدان‌ها به دليل اين‌كه تخريب اكسيداتيو را كاهش مي‌دهند مورد علاقه و توجه مردم قرار گرفته‌اند و همان‌طور‌كه مي‌دانيم تخريب اكسيداتيو در بسياري از بيماري‌ها مثل بيماري آلزايمر، سرطان، ديابت و غيره نقش دارند. قارچهاي دارويي مختلفي مثل Ganoderma، Inonutus، Phellinus وBoletus در كشورهاي مختلف دنيا كشت مي‌شوند. به طور مثال در كشور كره مركز تحقيقاتيPhellinus وجود دارد كه گونه‌هاي مختلف اين قارچ با خواص ضد سرطان به طور وسيعي كشت مي‌كند و اندام باردهي قارچ به صورت دم كرده و يا مكمل‌هاي غذايي و همچنين ميسليوم قارچ به صورت كپسول‌هايي براي درمان بيماران سرطاني كه به اين مركز مراجعه مي‌كنند مورد استفاده قرار مي‌گيرد و تاكنون بيماران بي‌شماري در اين مركز درمان شده و به زندگي ادامه عادي خود بازگشته‌اند.
معرفي قارچهاي دارويي
- قارچ كله ميموني با نام علمي “Hericium erinaceus”: اين قارچ داراي پليساكاريدها، تري‌ترين‌ها، آدنوزين، ارگوسترول و آلكالوئيدهاي مخصوصي است. از خواص دارويي اين قارچ مي‌توان به جلوگيري از رشد تومور، تقويت سيستم ايمني، بهبود حركات معده و روده، درمان بي‌خوابي، بازسازي سيستم نوروني و بهبود گردش خون اشاره كرد.
- قارچ ميتاكه با نام علمي “Grifola frondosa”: ميتاكه كلمه‌اي ژاپني و به معناي قارچ رقصان است. زيرا در قديم هر كس اين قارچ را مي‌يافت، مي‌توانست آن را با نقره معامله كند و به همين مناسبت به جشن و پايكوبي مي‌پرداخت. از خواص اين قارچ مي‌توان به جلوگيري از رشد تومور، تقويت سيستم ايمني، كاهش اثرات جانبي حاصل از شيمي‌درماني، كاهش قند خون، جلوگيري از ابتلا به آنفولانزا و حذف ويروس اشاره كرد.
- قارچ “Agaricus blazei”: قارچي خوراكي ـ دارويي است. اين قارچ در درمان هموروئيد، يبوست و تورم دهان و لثه موثر است.
- قارچ دنبلاني: قارچي خوراكي با نام محلي «كما» كه داراي انواع ويتامين‌ها، مواد نشاسته‌اي، پروتئين، چربي، آب و املاحي چون سديم، كلسيم، سيليس، فسفر و … است. از اين قارچ در درمان كم‌خوني، دفع كرم آسكاريس (انگل)، دل‌پيچه كودكان و تقويت بينايي استفاده مي‌كنند.
- قارچ تكمه‌اي با نام علمي “Agaricus bisporus”: قارچي كه امروزه به وفور در بازار توليد و مصرف مي‌شود. اين قارچ با داشتن ويتامين B12 در درمان كم‌خوني موثر است. علاوه‌بر درمان كم‌خوني به علت داشتن نوعي قند در تقويت سيستم ايمني و جلوگيري از رشد سلول‌هاي سرطاني، به علت داشتن آب فراوان در درمان سنگ كليه موثر است و در نهايت با داشتن ماده‌اي به نام ليستسن باعث كاهش كلسترول در رگ‌هاي خوني مي‌شود. لازم به ذكر است كه خواص ذكر شده تنها با مداومت در مصرف قارچ حاصل مي‌شود.
- قارچ Phellinus: قارچي دارويي چند ساله و يكساله از گروه بازيديوميستها متعلق به خانواده‌يHymenochaetaceae با خواص ضد سرطان، ضد اكسيدانت و ضد باكتري است و در نواحي گرمسيري گسترش زيادي دارد و در كشور ما نيز در حوزه‌ي هيركاني روي درختان جنگلي به شكل پارازيت ديده مي‌شود. Phellinus داراي گونه‌هاي زيادي است كه خواص دارويي دارند و در طب سنتي كشورهاي آسيايي مختلفي مثل چين، كره، ژاپن و حتي در كشور توسعه‌يافته‌اي مثل آمريكا استفاده مي‌شوند. كشت اين گروه از قارچهاي دارويي در دنيا در بعضي از كشورها مثل چين، هند و كره به طور گسترده‌اي صورت مي‌گيرد و براي درمان انواعي از بيماري‌ها به‌خصوص بيماري‌هايي مثل سرطان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. چند گونه از Phellinus كه در طب سنتي مورد استفاده قرار مي‌گيرند را نام مي‌بريم:
P.linteus در قسمت‌هاي گرمسيري آمريكا، آفريقا و در آسيا (كشورهاي چين، كره و ژاپن) وجود دارد و به طور سنتي براي درمان آرتريت، تخريب كبد و سرطان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. همچنين عصاره اين قارچ به طور گسترده به عنوان مكمل‌هاي غذايي كه براي سلامتي انسان مفيد است به فروش مي‌رسد.
P.igniatius براي درمان عفونت‌ها، دردهاي گوارشي، سوزاك خوني در طب سنتي چين و به عنوان داروي مدر در طب سنتي ژاپن به كار مي‌رود.
p.baumii در طب سنتي براي درمان انواع بيماري‌ها مثل ديابت، سرطان و مسموميت به كار مي‌رود و عصاره آن اثرات ضد سرطان دارد.
با توجه به اهميت قارچهاي دارويي ما نيز در دانشكده‌ي زيست‌شناسي دانشگاه شهيد بهشتي با كمك استاد راهنماي خود، جناب آقاي دكتر حسين رياحي در حال انجام تحقيقي روي قارچ دارويي Phellinus هستيم و تاكنون به نتايجي رسيديم كه مختصر اطلاعاتي در مورد اين قارچ و اين تحقيق را به اطلاع شما مي‌رسانيم:
طي آزمايشات و تحقيقات انجام شده روي Phellinusهاي ايران، 5 گونه از اين جنس از شمال ايران جمع‌آوري شد كه نام‌هاي آنها به شرح زير است:
P.punctatus، P.conchatus، P.glosecence، P.pectinatus و يك گونه هم گونه‌اي جديد به شمار مي‌رود شناسايي و نام‌گذاري آن تحت بررسي است.
در ميان اين گونه‌ها 2 گونه براي خواص آنتي‌اكسيدانت و آنتي باكتريال بررسي شدند كه هر دو گونه داراي اثرات قوي آنتي‌اكسيدانت و ضد باكتري بودند و ما براي كشت آنها تلاش مي‌كنيم تا شايد روزي در ايران هم مثل كشورهاي ديگر دنيا براي درمان بيماري‌هاي مختلف از آنها استفاده شود و فرهنگ استفاده از قارچهاي دارويي در كشومان فراگير شود.
اقتصاد و قارچهاي دارويي
امروزه مردم استقبال بي‌نظيري در استفاده از محصولات (دارويي، خوراكي، آرايشي، بهداشتي) تهيه شده از قارچهاي دارويي مي‌كنند. محصولاتي چون قوه، چاي، شكلات، شامپو و ديگر فرآورده‌هاي آرايشي ـ بهداشتي چون خميردندان و صابون‌هاي تهيه شده از اين قارچ‌ها در بازار موجود است. شركت‌هاي معتبر آرايشي ـ بهداشتي مثل شركت فرانسوي ايوروشه (توليدكننده لوازم آرايشي بهداشتي از مواد طبيعي) نيز به خواص قارچهاي دارويي پي برده، به‌گونه‌اي كه طي سال‌هاي اخير از آنها در محصولات خود استفاده مي‌كند. آمار و نتايج حاصل از بررسي اقتصاد‌دانان نشان داده است كه تنها محصولات دارويي تهيه شده از يكي از قارچهاي دارويي در سال 1995، 4/16280 ميليون دلار در سراسر جهان به فروش رسيده است. اين تخمين در سال 2003، رقمي معادل 5/2 بيليون برآورد شده كه رقمي قابل‌ملاحظه است. اين ارقام نشان دهنده افزايش روزافزون تمايل بشر به استفاده از منابع طبيعي در درمان است.
نتيجه‌گيري
قارچهاي دارويي داراي مواد موثر، متنوع و با فعاليت‌هاي درماني ـ بيولوژيكي زيادي هستند. دكتر شيوان چن، رييس مركز تحقيقات جراحي در انستيتو پژوهشي بلكن در كاليفرنيا معتقد است كه قارچ‌ها غني از مواد ضد سرطان هستند. او مي‌گويد: «قارچ‌ها داراي تركيباتي هستند كه كمك مي‌كنند سلول‌هاي سيستم ايمني بدن در وضيت هوشيار و آماده قرار گرفته، در نتيجه در برابر بيماري تجهيز شوند.» وي در ادامه تصريح مي‌كند: «سلول‌هاي قارچ مكانيسم‌هايي دارند كه مي‌توانند سلول‌هاي سرطاني سينه و پروستات را نابود كنند، قارچ‌ها علاوه بر ايمن‌سازي بدن در حفاظت از چشم‌ها، پوست، كبد، كليه‌ها و مغز استخوان نيز نقش قابل‌توجهي دارند.»
با توجه به ارزان بودن و سهولت دسترسي به قارچ‌ها، اين منابع مي‌توانند به عنوان داروهاي طبيعي و بدون عوارض جانبي توسط مردم تهيه و در درمان بيماري‌ها مصرف شوند.
در پايان توصيه مي‌شود كه قارچ‌ها فقط به صورت پخته مصرف شوند، زيرا قارچ‌ها آلوده به موادي هستند كه فقط در اثر پختن از بين مي‌روند، اما قارچ‌هايي كه در واحدهاي صنعتي توليد مي‌شوند را مي‌توان بدون هيچ مشكلي پس از تميزكردن استفاده نمود.
سلام اگه من بخام در زمینه تولید قارچ دارویی کار کنم از کجا باید شروع کنم و بازارش چطوره ؟؟؟؟؟
پیشاپیش از پاسخ شما کمال تشکر را دارم
الیاس ولی پور